Maliqi mbetet një nga vendbanimet më të rëndësishme prehistorike në Shqipëri. Sipas gjetjeve arkeologjike, kjo zonë përfaqëson një histori të pandërprerë banimi që nga Neoliti i Vonë deri në periudhën e hekurit, duke ofruar një pasqyrë të çmuar për zhvillimin kulturor dhe teknologjik të kësaj periudhe.
🏠 Faza Maliq Ia – Neoliti i Vonë I
Kjo fazë kulturore përfaqësohet qartë në sektorin B të Maliqit, me një trashësi arkeologjike që arrin deri në 1 metër. Shtresat zbulojnë një horizont banimi që i përket fazës më të hershme të kësaj kulture, ku spikasin tiparet e banesave dhe të qeramikës.
Banesat e zbuluara janë të rralla, por shumë domethënëse. Ato janë të ndërtuara mbi truall të pastruar dhe kanë plane drejtkëndore, të orientuara verilindje-jugperëndim. Një prej tyre, e gjetur në pikën B₂, tregon për një banesë me përmasa mbresëlënëse: gjatësi 11.5 metra dhe gjerësi 5.1 metra.
🧱 Dyshemeja, një element konstruktiv i rëndësishëm, përbëhej nga një strukturë me trarë lisi të vendosur horizontalisht dhe të lyer me një shtresë balte të trashë të përzier me kashtë. Ky teknikë nuk ofronte vetëm qëndrueshmëri, por edhe izolim termik dhe mbrojtje ndaj lagështisë – shumë e rëndësishme për klimën e lagësht të pellgut të Korçës.
📐 Dokumenti Grafik: Profili Stratigrafik i Maliqit
Për të kuptuar më mirë shtresëzimin arkeologjik dhe zhvillimin kulturor të Maliqit, arkeologët kanë përpiluar profile stratigrafike që shpjegojnë ndërtimin e vendbanimit në thellësi të tokës.
📊 Fig. 7: Profili lindor i kuadratit IX, Sektori B, pika 2 (Maliq 1965)
Përshkrimi i shtresave:
- Depozitim i argjinaturës së kanalit me material të përzier arkeologjik
- Aluvion steril
- Argjilë ngjyrë gri në të gjelbër me përzierje materiali organik
- Argjilë ngjyrë kafe e çelët
- Argjilë gri e errët me përzierje rrënoje
- Argjilë okër në gri me përzierje të rrallë rëre të trashë dhe shumë lagështi
- Argjilë gri e errët me përzierje rëre të trashë
- Dysheme balte e vendosur mbi skarë trarësh
Ky dokument vizual dëshmon për faza të ndryshme banimi dhe ndërtimi, dhe është provë e zhvillimit të vazhdueshëm në këtë zonë.
🏺 Qeramika – Pasqyrë e Jetës dhe Estetikës Neolitike
Një aspekt tjetër thelbësor i kulturës së Maliqit është qeramika. Ajo ndahet në dy kategori kryesore:
Qeramika me punim të trashë
E përbërë nga balta me grimca të mëdha, shpesh me ngjyra gri, kafe ose të zeza. Enët kanë forma të zakonshme si kupa, tasa, vorbat dhe tava, shpesh të zbukuruara me motive të thjeshta ose gjurmë të digjitalizuara në fundin e tyre.
Qeramika me punim të hollë
E rafinuar dhe më estetike, me përzierje argjili të pastër dhe me ngjyra të ndryshme si gri e hapur, kafe e çelët apo nuanca kuqërreme. Këtu përfshihen forma më të përpunuara si:
- Kupa sferike
- Enë bikonike
- Tasat e thellë
- Enë të karenura
Shumë prej këtyre enëve ishin të lyera, të lëmuara dhe ndonjëherë të pikturuara.
🌍 Pse Maliqi është i rëndësishëm?
Maliqi nuk është vetëm një vendbanim prehistorik, por një model i zhvillimit të vazhdueshëm njerëzor në Shqipëri. Ai tregon për:
✅ Mjeshtëri ndërtimi
✅ Aftësi përshtatjeje me klimën dhe terrenin
✅ Zhvillim të jetës familjare dhe rituale
✅ Tradita të qarta në ndërtimin e enëve shtëpiake dhe përdorimin e qeramikës
📚 Burimi
Materiali i përgatitur bazohet në gjetjet e ekspeditave arkeologjike në Maliq, 1965, si dhe në botime të G. Prendit dhe autorëve të tjerë të mirënjohur.
Gualine-Prendi 1993, fq. 493; Prendi-Bunguri 2014, fq. 257